Sygnatura, która znajduje się na spodzie porcelany, jest znakiem firmowym i świadczy o wartości produktu. Dzięki niej możemy na przykład dowiedzieć się, z jakiego okresu pochodzi naczynie. Jak rozpoznać autentyk?

Sygnowanie porcelany — trochę historii

Kolebką porcelany są Chiny, a pierwsze naczynia powstały około 620 roku za czasów panowania dynastii Tang. Do XI wieku nie miały konkurencji. Piękna chińska porcelana wysyłana była na cały świat, a dwór panującego cesarza nadzorował krajową produkcję i sygnował naczynia godłem władcy.

Najstarsze oznakowane naczynia z porcelany pochodzą z XIV wieku z okresu cesarza Hung-wu z dynastii Ming. Nie można jej jednak kupić, jest to rarytas jedynie dla kolekcjonerów. Taka porcelana oznaczona jest ekspertyzami lub certyfikatem wystawionym przez specjalistów od jej identyfikacji. W antykwariatach można upolować oznakowane sztuki z XVIII, XIX i XX wieku.

W Europie produkcja porcelany rozpoczęła się dopiero w XVIII wieku. Jej kolebką jest Saksonia, gdzie Johann Friedrich Böttger — alchemik króla Augusta II, określił skład masy porcelanowej, a w niej zawartość czystego kaolinu. Inne kraje, jak na przykład Francja czy Saksonia, również próbowały produkować porcelanę, uzyskiwały jednak jedynie fajans (powstawał z zanieczyszczonego kaolinu). Oczywiście takie wyroby nie mogły się równać z porcelaną saksońska i niewiele z nich przetrwało do naszych czasów.

Do 1721 roku porcelana saksońska nie była znakowana. Pierwsza sygnatura — litery AR, czyli inicjał królewski „Augustus Rex” – pojawiła się na najsłynniejszej dziś białej Bottgerowskiej porcelanie, nzywanej też „białym złotem”, która produkowana była w manufakturze w Miśni pod Dreznem. Oznaczenie używane było zamiennie ze znakami w kształcie laski Eskulapa lub laski Merkurego.

W 1723 roku Miśnia wprowadziła nową sygnaturę — na porcelanie pojawił się tzw. smok miśnieński, nazywany też latawcem (pojedyncze egzemplarze można obejrzeć w muzeach). Rok później manufaktura wprowadziła swój najbardziej rozpoznawalny znak, symbol skrzyżowanych mieczy (część herbu Saksonii), który początkowo kombinowany był z literami KPM (Koenigliche Porzellanmanufaktur). W 1724 roku miecze zostały wyodrębnione i do dziś są wyłącznym znakiem miśnieńskiej wytwórni.

W XVIII wieku nastąpił rozkwit produkcji porcelany w Niemczech, a producenci wprowadzali swoje znaki firmowe, które informowały o miejscu produkcji lub właścicielu manufaktury. Początkowo nanoszono je ręcznie — pędzlem lub specjalną matrycą (w XVIII i XIX wieku były to głównie znaki kobaltowe). Następnie pojawiły się znaki drukowane w różnych kolorach, a wreszcie znaki wielokolorowe wykonywane za pomocą kalkomanii. Dzięki tej technologii na porcelanie można było umieścić dowolny napis oraz rysunek.

Sygnatury na porcelanie — jak rozpoznać autentyk?

W antykwariatach i na targach staroci najłatwiej można upolować porcelanę niemiecką. Do najbardziej pożądanej należy ta z XVIII, XIX, ale też z początku XX wieku. Najcenniejsze i najważniejsze marki to Philips Rosenthal oraz Königliche Porzellan Manufaktur w Berlinie. Godne uwagi są także niewielkie, regionalne manufaktury Carla Kristera w Wałbrzychu (w epoce biedermeier produkowała przepiękne wzory i formy) oraz Reinholda Schlegelmilcha z Tułowic (słynna porcelana z kwiatowym dekorem, niezwykle ceniona w USA).

Kupując porcelanę, warto sprawdzić, czy sygnatura nie została podrobiona. Można ją na przykład porównać ze wzorami zamieszczonymi w fachowych katalogach: obcojęzyczny Deutsche Porzellanmarken (Robert E. Röntgen) lub polskich Leksykon Porcelany Europejskiej (Ludwig Danckert) i Encyklopedia Śląskiej Porcelany Tom 1 (Irena i Roman Gatysowie).

Większość autentycznych naczyń, oprócz znaku fabrycznego czy towarowego, ma numer serii oraz datę produkcji. Oprócz nich na porcelanie mogą być umieszczone:

  • znak malarza (może to być podpis, monogram lub numery);
  • znak projektu (najczęściej nazwisko projektanta pierwowzoru);
  • numer formy, modelu;
  • oznaczenie dekoracji;
  • oznaczenie wielkości;
  • znak jakości.

W przypadku wątpliwości warto spisać umowę kupna, a wartość porcelany potwierdzić u fachowców zajmujących się jej identyfikacją.

Europejską porcelanę oznaczano za pomocą liter i cyfr, potem najlepsze manufaktury umieszczały na swoich naczyniach własne firmowe znaki (na przykład MP czyli Medici-Porzellan).

Najpopularniejsze z nich to Meissen (Miśnia), wytwórnia Philippa Rosenthala czy Carla Kristera z Waldenbergu (Wałbrzycha) oraz Tillowitz (Tułowice).