Pole Mokotowskie to nie tylko jeden z największych i najczęściej odwiedzanych parków w Warszawie, ale także swoisty fenomen społeczny. Jego przestrzeń kształtowana była zarówno przez działania projektantów, jak i spontaniczne inicjatywy społeczne. Stanowi on scenerię dla nieformalnych aktywności mieszkańców, będąc nośnikiem utartych praktyk i wspomnień. W obliczu tak delikatnego ekosystemu architekci WXCA zastosowali podejście, które można określić jako „projektową akupunkturę”.
Akupunktura przestrzeni
Michele de Certeau, socjolog, w swojej znanej pracy o różnicy między taktykami a strategiami w życiu codziennym, podkreślał znaczenie ścieżek jako wyrazu nieograniczonych praktyk użytkowników przestrzeni miejskiej. Ścieżki te – idące w poprzek, naokoło lub na skróty – są symbolem codziennych nawyków i działań. Pole Mokotowskie, jako popularny park miejski, jest doskonałym przykładem tego zjawiska: labiryntem utartych ścieżek, które kształtują jego tożsamość i popularność wśród mieszkańców. To miejsce zostało ukształtowane zarówno przez planistów, jak i spontaniczne aktywności społeczne.
Architekci WXCA, zdając sobie sprawę z delikatności tego ekosystemu, postanowili zastosować szczególne podejście projektowe. Uważając, że przestrzeń publiczna jest procesem, a nie jednorazowym wydarzeniem, architekci WXCA przyjęli strategię projektową opartą na „akupunkturze” przestrzeni. W tym kontekście, akupunktura to nie rewolucyjne, ale ewolucyjne podejście – delikatna stymulacja istniejącej przestrzeni, zgodna z jej naturalnym rytmem procesów biologicznych i społecznych.
Synergia między człowiekiem a naturą
Park Pole Mokotowskie, usytuowany w sercu Warszawy, należy do największych parków w mieście. Jednak ostatnie zmiany, które miały miejsce w tym obszarze, dotyczyły nie tylko jego rozmiaru, ale przede wszystkim jakości. Zaprojektowany w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, park przez lata nie przeszedł modernizacji. W ostatnich miesiącach ponad 70-hektarowy obszar Pole Mokotowskie przeszedł częściową rewitalizację, która uczyniła go jeszcze bardziej zielonym.
Architekci WXCA przyjęli za punkt wyjścia refleksję nad parkiem jako przestrzenią, w której ludzie współistnieją z naturą, a użytkownikami są nie tylko ludzie, ale także zwierzęta i rośliny. Największym wyzwaniem technicznym oraz najbardziej zauważalną zmianą było przekształcenie istniejącego zbiornika wodnego, który stanowił główną atrakcję parku i popularne miejsce rekreacji. Dotychczasowy zbiornik, zbudowany w latach 70., był wyłożony betonem i wymagał corocznego napełniania wodą. W ostatnich latach, gdy konstrukcja straciła szczelność, zbiornik był napełniany jedynie minimalnie, aby zapewnić przetrwanie płazom. Projekt WXCA zakładał jego przebudowę na całoroczny staw, w którym dzięki naturalizacji – opartej na filtrach hydrobotanicznych oraz roślinach wodnych, oczyszczających wodę mechanicznie, chemicznie i biologicznie – utrzymana zostanie wysoka jakość i czystość wody. W ramach funkcjonalnej modernizacji główny zbiornik wodny został również powiększony i pogłębiony, a betonowe dno o powierzchni ponad 16 tys. m2 zostało zastąpione żwirem, pod którym umieszczono warstwy izolacyjne. Rozkruszony beton został wykorzystany do usypania pagórków w nowo powstałym ogrodzie biocenotycznym oraz w strefach brzegowych. Główny zbiornik został uzupełniony o filtry mineralne oraz roślinność szuwarową i podwodną oczyszczającą wodę, która stanie się schronieniem dla zwierząt wodnych.
Architekci zaprojektowali nowy, naturalistyczny układ wodny, który będzie dodatkowo oczyszczany za pomocą technologii wspierających naturalne procesy oczyszczania, co pozytywnie wpłynie na zachowanie stabilnego ekosystemu. Zamknięty system składający się z rozlewiska, strumienia i głównego stawu utrzyma wodę w stałym ruchu.
Modernizacji poddano również tereny wokół zbiornika wodnego. Rozbudowano sieć ścieżek, wymieniając ich nawierzchnię na przepuszczalną. Wzdłuż głównego zbiornika wodnego zaprojektowano nowe meble miejskie, takie jak drewniane platformy tarasowe, mostki i mała architektura, zapewniając różne formy wypoczynku, w tym miejsca do siedzenia, leżanki i stoły piknikowe. W północnej części zbiornika, przeznaczonej na strefę rekreacyjną, zaprojektowano siedziska na trzech różnych poziomach, tworzące widownię skierowaną w kierunku jeziora. Część południowa zbiornika została wydzielona jako strefa regeneracyjna – bardziej naturalna i dzika, zarezerwowana dla roślin i zwierząt.
Oprócz modernizacji istniejącego zbiornika wodnego, potoku i rozlewiska, w ramach pierwszego etapu projektu zrealizowano również stawy w wyznaczonych strefach – dla psów oraz naturalnie uszczelnione stawy w ogrodzie biocenotycznym.
Ogród biocenotyczny został utworzony w centralnej części parku, na terenie wcześniejszej bazy MPO. Górki i zagłębienia terenu pełnią funkcję ogrodów deszczowych, a także powstał drewniany podest meandrujący wśród zieleni i altany.
Zaprojektowany krajobraz biocenotyczny całego parku przyjął formę zróżnicowanych zbiorowisk roślinnych, takich jak „leśne zakamarki”, łąki kwietne, sady, szuwary i rabaty sensoryczne, które służą owadom. Dobór roślin opiera się na gatunkach rodzimych, tworząc urozmaicone biotopy naturalne i półnaturalne, z drzewami, krzewami i roślinnością niską.
Zauważyliśmy, że struktura przestrzeni parku posiada sieciowy charakter: system wodny, sieci ciągów pieszych, sieci społeczno-funkcjonalne. Naszym założeniem było wsparcie tych już istniejących połączeń oraz ich ochrona – czasami poprzez intencjonalne zaniechanie ingerencji, jak w przypadku stref dla dzikiej przyrody, w których nasze działanie ograniczyło się do ustanowienia funkcjonalnych połączeń dla zwierząt pomiędzy poszczególnymi obszarami. Miejsce, z którym mieliśmy do czynienia, jest de facto organizmem żywym – tłumaczy architekt Łukasz Szczepanowicz.
Pracownia WXCA zwyciężyła w konkursie architektonicznym w 2018 roku, a prace nad projektem zostały poprzedzone dogłębnymi konsultacjami społecznymi z mieszkańcami. Projekt został podzielony na etapy, z których pierwszy, już zrealizowany, obejmował szereg działań.
W ramach pierwszego etapu projektu przeprowadzono naturalizację zbiornika wodnego wraz z rozlewiskiem i potokiem. Ponadto, częściowo zagospodarowano ogród biocenotyczny oraz częściowo zmodernizowano nawierzchnie ciągów pieszych. Wprowadzono również elementy małej architektury, takie jak ławki, stoły, kosze na śmieci, stojaki na rowery, elementy informacyjne oraz toalety parkowe. Dodatkowo, zrealizowano elementy placów zabaw, ogrodów sensorycznych oraz przeszkody do jazdy na deskorolkach. Częściowa rewitalizacja dotknęła także strefy fontanny, a strefy wejściowe do parku oraz obszary dla psów zostały zmodernizowane, dodając nowe oczka wodne.
Planowane jest kontynuowanie realizacji kolejnych elementów koncepcji konkursowej WXCA w następnych etapach projektu. W planach znajduje się m.in. rekonstrukcja domków fińskich oraz stworzenie wodnego placu zabaw.
Zespół WXCA: Paweł Grodzicki, Szczepan Wroński, Marta Sękulska-Wrońska, Łukasz Szczepanowicz, Małgorzata Gilarska, Krzysztof Moskała, Paweł Wolanin, Magdalena Julianna Nowak, Agnieszka Radziszewska, Michał Poziemski, Anna Szymańska, Monika Lemańska
Zdjęcia: Bartek Barczyk
