Czas i pamięć stanowią fundamenty historii, a architektura pełni rolę łącznika między przeszłością a teraźniejszością. Przestrzeń, w której żyjemy, nosi ślady ludzkiego bytu, które my sami pozostawiamy dla przyszłych pokoleń. Niezależnie od tego, czy w domach, biurach, czy przestrzeniach publicznych, architektura towarzyszy nam codziennie, nie tylko tworząc monumenty, ale również będąc świadectwem naszej obecności w danym miejscu i czasie. Doskonale zdają sobie z tego sprawę architekci z pracowni Archiworks, którzy, choć na co dzień projektują wnętrza publiczne, podjęli się wyjątkowego i kontemplacyjnego wyzwania. Ich projekt – Monument upamiętniający masowe groby na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie – został nominowany do Nagrody Architektonicznej Prezydenta Miasta Warszawy w kategorii „Przestrzeń publiczna”.
Zespół Archiworks, w składzie Karol Dzik, Krzysztof Matuszewski i Maciej Szpalerski, stworzył wyjątkowy projekt, który stał się symbolicznym i emocjonalnym miejscem pamięci. Zrealizowany w 2022 roku, monument oddaje hołd dziesiątkom tysięcy mieszkańców warszawskiego getta, którzy zostali pochowani w masowych mogiłach w czasie II wojny światowej. Projekt powstał z inicjatywy Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, a jego realizacja jest przykładem współczesnej architektury sakralnej, która łączy funkcję upamiętnienia z nowoczesną formą. Jest także doskonałym przykładem udanej współpracy między architektami a społecznością lokalną, mającej na celu zachowanie pamięci o ważnych miejscach historycznych.
Monument został zaprojektowany w pełnej harmonii z otaczającym Cmentarzem Żydowskim, podkreślając jego znaczenie jako miejsca pamięci, bez naruszania integralności przestrzeni. Jego funkcja nie ogranicza się jedynie do upamiętnienia, ale pełni również rolę przestrzeni do refleksji i medytacji. Dzięki odpowiedniej lokalizacji i skali, monument tworzy intymną atmosferę, która zachęca odwiedzających do zatrzymania się i oddania hołdu ofiarom.
Pomnik wyznaczają cortenowe ściany, które dokładnie definiują granice mogił. Materiał ten, który z czasem nabiera naturalnej rdzawej patyny, symbolizuje przemijanie, a zarazem nadaje strukturze trwałość. Pomiędzy ścianami ułożone są kamienie, które w tradycji żydowskiej pełnią rolę symbolu pamięci – znaków trwałej obecności zmarłych. Centralnym punktem przestrzeni jest stalowy, ażurowy postument, który przyciąga wzrok. Kamienie, ułożone w formie złamanej kolumny, stanowią symbol przerwanego życia oraz nadziei – element ten wprowadza dynamikę do minimalistycznego otoczenia.
Kolorystyka pomnika, oparta głównie na szarości i naturalnych odcieniach, podkreśla powagę tego miejsca. Prosta paleta barw nie dominuje nad otoczeniem, ale jednocześnie stanowi wyraźny akcent, który przyciąga uwagę i skłania do refleksji. Użycie metalu i naturalnych tonów w projekcie wprowadza powagę i szacunek do historycznego kontekstu, w jakim powstał monument, czyniąc go integralną częścią przestrzeni pamięci.
Projekt ten ma przede wszystkim znaczenie symboliczne. Odzwierciedla ideę pamięci i łączności z historią. Przemyślana przez nas dogłębnie forma architektoniczna sprawia, że monument działa na wyobraźnię, zachęcając odwiedzających do osobistej interpretacji historycznych wydarzeń. Symbolika w projekcie odwołuje się do tradycji żydowskiej, dzięki czemu jest bliska i zrozumiała dla odwiedzających, jak morze kamieni, które mają podkreślać trwałość i niezmienność wspomnienia o ofiarach – wyjaśniają architekci z pracowni Archiworks.
Monument na Cmentarzu Żydowskim to niezwykły przykład współczesnej architektury sakralnej i memorialnej. Jego subtelność, minimalistyczna forma oraz głębokie symboliczne znaczenie sprawiają, że jest to miejsce wyjątkowe – oddające hołd przeszłości, a jednocześnie skłaniające do refleksji nad współczesnością.
Projekt ten stanowi dowód na wyjątkową wszechstronność pracowni Archiworks w dziedzinie architektury. Pracownia wyróżnia się unikalnym podejściem do przestrzeni, które łączy funkcjonalność z estetyką w sposób harmonijny i przemyślany. Każdy projekt Archiworks jest efektem dbałości o najmniejsze detale, tworząc miejsca, które nie tylko inspirują do działania, ale także wywołują emocje, spełniając najwyższe standardy techniczne i użytkowe.
Archiworks z powodzeniem porusza się pomiędzy dużymi inwestycjami a realizacjami o głębokim wymiarze symbolicznym i emocjonalnym. Doskonałym przykładem jest właśnie Monument na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie – projekt, który pokazuje, że pracownia doskonale odnajduje się zarówno w przestrzeniach wymagających szacunku i refleksji, jak i w dynamicznych, codziennych przestrzeniach użytkowych.
Styl Archiworks to synonim wszechstronności – podejścia, które pozwala tworzyć przestrzenie jednocześnie piękne, użyteczne i poruszające.
Fot. i oprac. na podst.: mat.prasowy Archiworks.
