Rewitalizacja od kilkudziesięciu lat odgrywa kluczową rolę w rozwoju miast, eliminując wiele problemów, z jakimi się one borykają. Przywraca rangę historycznej zabudowie, ratuje niszczejące zabytkowe obiekty oraz ożywia centra miejskie. Ideą rewitalizacji jest nie tylko przywrócenie dawnej świetności, ale także dostosowanie struktury miejskiej do współczesnych potrzeb mieszkańców, tworząc nową jakość architektoniczną.

W przypadku Kwartału Dworcowa w Katowicach, proces rewitalizacji wykracza jednak daleko poza zwykłe odnowienie budynków. Ocalając historyczne kamienice i przestrzeń miejską, rewitalizacja stwarza szansę na stworzenie atrakcyjnego miejsca do życia oraz na ożywienie kulturalne i społeczne. Ponadto, każdy zabytkowy obiekt posiada fascynującą przeszłość, która czyni go unikatowym i nadaje mu wyjątkowy charakter. Proces rewitalizacji, wypełnieniając życiem stare mury, pozwala na kontynuację tej historii również w teraźniejszości, tworząc tym samym niepowtarzalny klimat miejsca.

Rewitalizacja – dobra praktyka

Rewitalizacja stanowi dobrą praktykę, od lat odnosząc sukcesy w krajach Europy Zachodniej, doskonale wpisując się w ideę zrównoważonego rozwoju miast. Oprócz przeciwdziałania suburbanizacji i poprawy wizerunku, ma ona także wymiar społeczny, ograniczając wyludnianie się centrów miejskich i wzbogacając je o nowe funkcjonalności. Przykłady takie jak nadbrzeże London Docklands, wiedeński Gasometer czy HafenCity w Hamburgu, świadczą o sukcesach modelowych rewitalizacji, które przywróciły życie opuszczonym i zniszczonym przestrzeniom miejskim.

W Polsce również coraz częściej dostrzega się potencjał obiektów historycznych, adaptując je na cele kulturalne, biurowe, handlowe czy usługowe. Przykłady takie jak krakowskie Dolne Młyny, katowicki Nikiszowiec czy łódzka Manufaktura pokazują, że rewitalizacja pobudza rozwój miast i poprawia jakość przestrzeni publicznej.

Szczególnie istotną rolę w procesie rozwoju miast odgrywa rewitalizacja historycznej zabudowy kwartałowej. Przywraca ona tradycyjną strukturę miejską, z ulicami, placami i parkami, porządkując przestrzeń, która wcześniej była rozproszona przez monofunkcyjne budynki. Zabudowa kwartałowa sprzyja budowaniu więzi społecznych, ożywiając międzyludzkie relacje i ograniczając anonimowość miejską.

Fot. Dział Fotografii Muzeum Historii Katowic/ Grupa Epione

Wciąż trwają dyskusje między architektonicznymi postmodernistami a neotradycjonistami, którzy poszukują nowych modeli urbanistycznych. W tym kontekście rewitalizacja historycznej zabudowy kwartałowej może odgrywać kluczową rolę, jak to ma miejsce na przykład w współczesnej Kopenhadze. Dlatego warto kontynuować i rozwijać projekty rewitalizacyjne, które przynoszą korzyści zarówno kulturowe, jak i ekonomiczne dla miast i ich mieszkańców.

Kwartał Dworcowa – rewitalizacja historycznego układu urbanistycznego

Kształtowanie krajobrazu miejskiego poprzez rewitalizację wymaga zarówno architektonicznego kunsztu, jak i poszanowania tradycji. Łączy się bowiem historię z nowoczesnością, tworząc przestrzeń odpowiadającą współczesnym potrzebom mieszkańców.

Grupa Epione, wraz z inwestorem zastępczym – Hotel Invest Development, zainwestowała w zespół zabytkowych kamienic znajdujących się naprzeciwko dawnego dworca w Katowicach. Decyzję o zakupie kamienic w latach 2015-2023 poprzedziła analiza atrakcyjnej lokalizacji oraz potencjału rewitalizacyjnego. Efektem tych działań jest Kwartał Dworcowa, który ma przywrócić życie prestiżowemu, lecz nieco zaniedbanemu fragmentowi Śródmieścia.

Narożnik Placu Dworcowego i ul. Dyrekcyjnej (KONIOR STUDIO).

Rewitalizacja Kwartału Dworcowa autorstwa pracowni Konior Studio jest wyjątkowa ze względu na objęcie całego zabytkowego układu urbanistycznego. Przywracając mieszkańcom zdewastowaną przestrzeń i projektując w kamienicach nowe funkcje, ponownie wypełni się je życiem, zachowując przy tym ciągłość struktur miejskich o XIX-wiecznym rodowodzie.

Zakłada się przekształcenie parterów wszystkich kamienic w lokale usługowo-gastronomiczne, uczynienie ich bardziej dostępnymi i przestronnymi poprzez zrównanie posadzek z poziomem chodnika oraz modernizację okien i wejść. Wykorzystane będą zachowane historyczne elementy, nadając nowym obiektom charakterystyczny, nowoczesny wygląd.

Pierzeja wzdłuż Placu Dworcowego (KONIOR STUDIO).

W ramach projektu planuje się również wykorzystanie dachów jako przestrzeni rekreacyjnych, z panelem fotowoltaicznym jako źródłem energii. Dodatkowo pojawi się przestrzeń SPA oraz reinterpretacja historycznych elementów architektonicznych, takich jak kopuła zwieńczona iglicą.

Piękno historycznego detalu

Zabytkowa kamienica narożna, widok od strony Placu Dworcowego (KONIOR STUDIO).

Urok zabytkowych kamienic, usytuowanych między ulicami Dyrekcyjną i Mielęckiego, wyraża się nie tylko w harmonii ich brył i wyjątkowości układu urbanistycznego, ale również w licznych elementach dekoracyjnych zdobiących ich elewacje. Kunsztowne detale, motywy roślinne i ornamenty tworzą kompozycje, które przyciągają uwagę swoją estetyką. Dlatego zespół projektowy pod kierownictwem Tomasza Koniora położył duży nacisk na rekonstrukcję historycznych detali. Podstawą do odtworzenia brakujących lub zniszczonych elementów była zachowana dokumentacja oraz archiwalne fotografie.

Renowacji zostaną więc poddane fasady wszystkich kamienic, włączając w to ciosy kamienne, tynki, cegłę, sztukaterie i gzymsy, a także zdobiące je detale sztukatorskie oraz wykonane z piaskowca cokoły. Wśród odnowionych elementów historycznej architektury znajdą się między innymi gzymsy, rzeźby, obramowania okien, pilastry, iglice wieńczące lukarny, a nawet balkony. Odtworzone zostaną pierwotne boniowania narożników oraz stolarka okienna i drzwiowa. Dzięki tym zabiegom architekci przywrócą historyczny wygląd elewacjom secesyjnych kamienic.

Renowacja obejmie również wnętrza. Na przykład, w kamienicy przy ulicy Dworcowej 3 odnowione zostaną ściany, sklepienia i posadzki w zabytkowej sieni, natomiast w budynku przy ulicy Dyrekcyjnej 1 – snycerka oraz sufit kasetonowy w sali reprezentacyjnej.

Po przeprowadzeniu zabiegów rewitalizacyjnych Plac Dworcowy stanie się przyjazną i funkcjonalną przestrzenią publiczną, która wzmocni atrakcyjność centrum Katowic. Nie tylko przywróci blask zabytkowej zabudowie kwartałowej, lecz także stworzy miejsce chętnie odwiedzane przez katowiczan i turystów, którzy pragną bliżej poznać stolicę Śląska.

Fot. Bartek Barczyk