Zaha Hadid, irańsko-brytyjska architektka, jest uznawana za jedną z najbardziej wpływowych postaci w świecie architektury. Jej unikalny styl oraz futurystyczne podejście do projektowania uczyniły ją ikoną nowoczesnego designu. Przez ostatnie dwie dekady, jej twórczość została nagrodzona licznymi nagrodami, a po przedwczesnej śmierci architektki w 2016 roku, świat stracił prawdziwą wizjonerkę architektury. Hadid była pierwszą kobietą, która otrzymała prestiżową nagrodę Pritzker Prize w 2004 roku, a także laureatką wielu innych wyróżnień, w tym RIBA Gold Medal.
Początek drogi do wielkości
Hadid rozpoczęła swoją edukację w Bagdadzie, gdzie uczęszczała do szkoły prywatnej, a następnie studiowała architekturę na Uniwersytecie w Beirucie. W 1972 roku przeniosła się do Londynu, gdzie kontynuowała naukę w Architectural Association School of Architecture. Jej mistrzowie – najwybitniejsi architekci tamtych lat, opisywali ją w ten sposób: – Nazywaliśmy ją wynalazczynią 89 stopni. Nic nigdy nie było pod kątem prostym. Zaha miała wręcz spektakularną wizję. Edukacja w jednej z najbardziej prestiżowych szkół architektonicznych na świecie otworzyła jej drzwi do kariery, która wkrótce miała stać się przełomowa.
W 1977 roku Zaha Hadid rozpoczęła pracę w niderlandzkim Office for Metropolitan Architecture w Rotterdamie, gdzie miała okazję tworzyć pod okiem wybitnych architektów, takich jak Rem Koolhaas i Zenghelis. To dzięki Koolhaasowi poznała inżyniera architektury Petera Rice’a, który udzielał jej znaczącego wsparcia w początkowych etapach jej kariery.
Własna pracownia – Zaha Hadid Architects
W 1980 roku Zaha Hadid założyła swoją własną pracownię – Zaha Hadid Architects. To był moment, w którym mogła realizować swoje unikalne wizje i podejście do architektury. Jej praca charakteryzowała się organicznymi kształtami, dynamicznymi formami oraz odważnym wykorzystaniem materiałów, co szybko przyciągnęło uwagę krytyków i inwestorów.
Zaha Hadid działała również jako wykładowczyni na wielu uniwersytetach. Początkowo pracowała w Architecture Association, a następnie w Harvard Graduate School of Design oraz na uczelniach w Cambridge, Chicago i Hamburgu. Na polu akademickim zdobyła uznanie dzięki barwnym wykładom i radykalnym projektom, które publikowane były w licznych czasopismach architektonicznych na całym świecie. Większość z tych koncepcji pozostała jednak niezrealizowana, co przyczyniło się do nadania jej przydomka „papierowa architektka” (ang. paper architect).
Siedziba pracowni Zaha Hadid Architects znajduje się w Londynie. Biuro koncentruje się głównie na architekturze, a ich projekty można podziwiać w 44 krajach. Tworzą różnorodne obiekty – od infrastruktury, przez biura dużych korporacji, po instytucje kultury.
Zaha Hadid – kontrowersje
Hadid często była krytykowana za swoje niekonwencjonalne podejście do architektury oraz za wyzwania, jakie stawiała w realizacji swoich projektów. Niektórzy uważali, że jej struktury są zbyt futurystyczne i niepraktyczne, co prowadziło do licznych dyskusji na temat funkcjonalności w architekturze.
Za najbardziej kontrowersyjny projekt Zahy Hadid uznawany jest stadion zbudowany na potrzeby Mistrzostw Świata w piłce nożnej w Katarze w 2022 roku. Już od początku budowy oskarżano rząd Kataru o łamanie praw człowieka. Pracownicy tymczasowi byli zmuszani do życia w warunkach określanych jako „współczesne niewolnictwo”.
Śmierć około pięciuset osób pracujących przy budowie stadionu wywołała oburzenie w wielu środowiskach, podważając etykę uczestnictwa architektki w tak kontrowersyjnym projekcie. Zaha Hadid w odpowiedzi na krytykę twierdziła, że „nic nie może z tym zrobić”. Często opisywana przez media jako chłodna, bezwzględna i nieugięta, stała się symbolem skomplikowanych relacji między architekturą a etyką.
Pierwsza kobieta z nagrodą Pritzkera
W 2004 roku Zaha Hadid została pierwszą kobietą, która otrzymała prestiżową nagrodę Pritzkera, uznawaną za „Nobla” w dziedzinie architektury. To wyróżnienie było nie tylko osobistym sukcesem Hadid, ale także przełomowym momentem dla kobiet w branży architektonicznej, otwierając drzwi dla kolejnych pokoleń architektek.
Ponadto Hadid uzyskała dwukrotnie najważniejszą nagrodę dla architektów w Wielkiej Brytanii – nagrodę Stirlinga, przyznawaną przez Royal Institute of British Architect. Jej liczne nagrody obejmują również Japan Art Association’s Praemium Imperiale za architekturę (2009) oraz Royal Gold Medal for Architecture (2016), które jest najwyższym odznaczeniem przyznawanym przez RIBA. Zaha Hadid była również członkiem rady doradczej Encyclopedia Britannica w latach 2005-2006. W 2012 roku otrzymała tytuł Komandora Orderu Imperium Brytyjskiego (DBE).
Architektka jutra
Zaha Hadid zmarła nagle w 2016 roku, pozostawiając po sobie ogromny dorobek artystyczny i architektoniczny. Jej prace wyprzedzały swoje czasy, a jej wizje wciąż inspirują architektów na całym świecie. Patrząc na budynki zaprojektowane przez Zaha Hadid i jej pracownię Zaha Hadid Architects, można być zaskoczonym ich rozmachiem i wyrazistością. Mimo bogatej formy projekty te pozostają wierne funkcjonalistycznym zasadom modernizmu.
Co ciekawe, architektura to nie jedyna dziedzina, w której się wyróżniała. Zaha Hadid zajmowała się także designem, projektując głównie przedmioty codziennego użytku, takie jak akcesoria kuchenne.
Kobiecy modernizm – styl „Królowej krzywizny”
Styl Zahy Hadid, znany jako „królowa krzywizny”, wyróżnia się niezwykłą płynnością form, asymetrią oraz złożonymi kształtami. Architektura Hadid była odzwierciedleniem jej nieprzeciętnej wyobraźni i umiejętności łączenia nowoczesnych technik z inspiracjami z różnych kultur i epok.
Jej projekty, takie jak Heydar Aliyev Center czy Guangzhou Opera House, są doskonałym przykładem jej umiejętności tworzenia przestrzeni, które nie tylko spełniają swoje funkcje, ale także zachwycają wizualnie. Wykorzystanie ostrych kątów, falistych linii oraz złożonych geometrii sprawia, że budynki Hadid wydają się dynamiczne i pełne ruchu, jakby były w ciągłym procesie transformacji.
Guangzhou Opera House, fot. Evgeny Matveev – Unsplash
Guangzhou Opera House, fot. Scarbor Siu – Unsplash
Najciekawsze projekty Zaha Hadid
Eli i Edythe Broad Art Museum, East Lansing, Michigan (2012)
Eli i Edythe Broad Art Museum, zlokalizowane na kampusie Michigan State University, to jeden z najbardziej charakterystycznych projektów Zahy Hadid. Otwarte w 2012 roku muzeum sztuki współczesnej wyróżnia się futurystycznym wyglądem, który przyciąga uwagę swoją dynamiczną formą. Budynek zdaje się wręcz unosić w powietrzu, co potęguje wrażenie ruchu i energii, typowe dla stylu Hadid.
Fasada muzeum została zaprojektowana w taki sposób, aby przypominała skrzydła, co symbolizuje swobodę twórczą i innowacyjność. Struktura budynku została zbudowana z gładkich paneli stalowych i szkła, które odbijają światło, nadając mu zmieniający się wygląd w zależności od pory dnia i warunków atmosferycznych. Dzięki zastosowaniu zaawansowanych technologii konstrukcyjnych, Hadid stworzyła przestrzeń, która wydaje się lekka i eteryczna, mimo że zbudowana jest z solidnych materiałów.
Heydar Aliyev Center, Baku, Azerbejdżan (2012)
Heydar Aliyev Center, zlokalizowane w Baku, Azerbejdżan, to jedno z najbardziej ikonicznych dzieł architektki Zahy Hadid, otwarte w 2012 roku. Budynek jest znany ze swojej niezwykłej, falującej fasady, która wydaje się płynnie przechodzić w otaczający krajobraz, zrywając z tradycyjnymi liniami prostymi i kątami. To innowacyjne podejście do architektury stanowi doskonały przykład stylu Hadid, który często nazywany jest „królową krzywizn”.
Fasada Heydar Aliyev Center wykonana jest z wzmocnionego betonu i pokryta dużymi panelami, które nadają budynkowi wrażenie lekkości, mimo solidności materiałów. Projektantka zdołała połączyć nowoczesne technologie z organicznymi kształtami, tworząc przestrzeń, która nie tylko zachwyca estetyką, ale także pełni funkcje społeczne i kulturalne.
Wnętrze centrum jest równie imponujące jak jego zewnętrzna struktura. Zastosowanie otwartej przestrzeni w holu głównym oraz dużych przeszkleniach pozwala na naturalne doświetlenie budynku. Wnętrza są elastyczne i wielofunkcyjne, co umożliwia organizację różnorodnych wydarzeń, od wystaw sztuki po konferencje.
Heydar Aliyev Center, fot. Kian Rostami – Unsplash
The Riverside Museum of Transport, Glasgow, Szkocja (2011)
Riverside Museum of Transport, zlokalizowane w Glasgow, Szkocja, to kolejne znakomite dzieło Zahy Hadid, otwarte dla publiczności w 2011 roku. Muzeum, które jest częścią Glasgow Museums, prezentuje bogatą historię transportu w Szkocji i na świecie, a jego architektura doskonale odzwierciedla dynamiczny charakter tego tematu.
Zewnętrzna fasada budynku wyróżnia się zygzakowatym dachem pokrytym cynkiem, który nie tylko przyciąga wzrok, ale także pełni funkcję praktyczną. Dach wznosi się i opada w nieregularny sposób, co nadaje budowli nowoczesny, futurystyczny wygląd. Ten unikalny kształt, zainspirowany formą fali, odzwierciedla ideę ruchu i dynamiki, co jest szczególnie odpowiednie dla muzeum poświęconego transportowi.
Muzeum zbudowano na nabrzeżu rzeki Clyde, co dodatkowo podkreśla jego związek z wodnymi szlakami transportowymi. Architektura Riverside Museum jest nie tylko estetyczna, ale także funkcjonalna – przestronny hol główny umożliwia swobodne poruszanie się, a duże przeszklenia wpuszczają naturalne światło do wnętrza, tworząc przyjemną atmosferę do zwiedzania.
Zaragoza Bridge Pavilion, Zaragoza, Hiszpania (2008)
Zaragoza Bridge Pavilion, zaprojektowany przez Zaha Hadid i otwarty w 2008 roku, to niezwykle innowacyjny projekt architektoniczny, który pełni podwójną funkcję jako most dla pieszych oraz przestrzeń wystawowa. Zlokalizowany w hiszpańskiej Zaragozie, obiekt stanowi integralną część infrastruktury miasta, łącząc dwa brzegi rzeki Ebro i jednocześnie stając się istotnym punktem kulturalnym.
Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów architektury pavilionu jest jego zewnętrzna struktura, składająca się z 29,000 trójkątnych paneli. Te dynamiczne elementy nie tylko nadają budowli nowoczesny, futurystyczny wygląd, ale także pełnią funkcję estetyczną i funkcjonalną. Powierzchnia zewnętrzna odbija światło w różnorodny sposób, co sprawia, że pavilion zmienia swoje oblicze w zależności od pory dnia i kąta padania światła. Trójkątne moduły są rozmieszczone w sposób, który tworzy wrażenie ruchu i lekkości, co jest typowe dla stylu Hadid.
Zaragoza Bridge Pavilion, fot. Jordi Payà Canals – flickr.com
Zaha Hadid wpłynęła na współczesną architekturę, wprowadzając nowe myślenie o formie, przestrzeni i funkcjonalności. Jej prace zmieniły sposób, w jaki postrzegamy architekturę i projektowanie. Pozostaje inspiracją dla wielu młodych architektów, a jej wizje wciąż ożywiają miejskie przestrzenie na całym świecie. Zaha Hadid z pewnością zapisała się w historii architektury jako jedna z najwybitniejszych postaci, której wpływ będzie odczuwalny jeszcze przez wiele lat.
