Henri Matisse to jeden z najważniejszych artystów w historii sztuki współczesnej, a jego twórczość i życie stanowią inspirację dla kolejnych pokoleń. Uważany za jednego z czołowych przedstawicieli fowizmu, Matisse zrewolucjonizował malarstwo XX wieku, a jego obrazy wciąż fascynują i wywołują emocje. W tym artykule przyjrzymy się życiu i twórczości tego niezwykłego artysty, który pomimo wielu życiowych trudności, pozostawił po sobie niezatarte ślady w historii sztuki.
Henri Matisse – artysta z przypadku
Henri Émile Benoît Matisse urodził się 31 grudnia 1869 roku w Le Cateau-Cambrésis. Jego ojciec handlował zbożem, a matka była malarką amatorką. W 1887 roku Matisse wyjechał do Paryża, aby studiować prawo, jednak po ataku wyrostka robaczkowego i długiej rekonwalescencji musiał wrócić do domu. W czasie swojego leczenia, spędzając długie miesiące w łóżku, otrzymał od matki pudełko z farbami, a jego przyjaciel, Léon Bouvier, który zajmował się amatorsko malarstwem, wprowadził go w tajniki sztuki. To właśnie wtedy, jak sam wspominał, „odkrył raj” w malarstwie. Po wyzdrowieniu zapisał się na kurs rysunku, a niedługo później ponownie udał się do Paryża, by studiować sztukę.
W Paryżu jego mentorem został Gustave Moreau, który zachęcał swoich uczniów do szukania własnego, unikalnego stylu. Pierwsze prace Matisse’a, głównie martwe natury i pejzaże, były utrzymane w stonowanych kolorach. Zmiana w jego twórczości nastąpiła po spotkaniu z australijskim malarzem Johnem Russellem, który zapoznał go z dziełami impresjonistów oraz twórczością Vincenta van Gogha. To właśnie wtedy Matisse porzucił ziemiste barwy na rzecz jaskrawych, wyrazistych kolorów.
Wkrótce po tym zaczął wystawiać swoje prace w galeriach, a dwie z nich zostały zakupione przez państwo. W następnych latach artysta podróżował po Europie, w tym odwiedził Londyn, gdzie jego uwagę przykuły obrazy J.M.W. Turnera. Pod ich wpływem, będąc na Korsyce, stworzył około pięćdziesięciu obrazów, w tym słynny „Le Mur Rose”.
Wczesne prace Matisse’a były silnie związane z tradycyjnymi technikami i klasycznym podejściem do malarstwa, jednak stopniowo zaczynał eksperymentować z nowymi formami i kolorami. To właśnie wtedy, w okresie swojej młodości, rozwijał swoją unikalną stylistykę, która z czasem zyskała międzynarodowe uznanie.
Lider fowizmu
Matisse stał się jednym z głównych przedstawicieli fowizmu, ruchu artystycznego, który zyskał popularność na początku XX wieku. Fowizm charakteryzował się odważnym użyciem koloru, a także uproszczeniem formy i brakiem perspektywy. Pod wpływem impresjonistów, Matisse i jego współczesny André Derain zaczęli eksperymentować z intensywnymi, czystymi kolorami, które były stosowane na dużych powierzchniach, nadając obrazom wyrazistą ekspresję.
W 1905 roku, na wystawie w Salonie Niezależnych, Matisse i jego grupa zostali okrzyknięci „dzikimi” (fauves), co stanowiło bezpośrednie odniesienie do fauvistycznej pasji i dzikości ich prac. Odwiedzający wystawę, znany krytyk sztuki Louis Vauxcelles, w swojej relacji z opisem wrażeń użył sformułowania o “Donatello otoczonym przez dzikie bestie”, odnosząc się do kontrastu pomiędzy klasyczną rzeźbą a nowoczesnymi płótnami, które wyrażały dzikie emocje za pomocą jaskrawych barw. Jego relacja, opublikowana w popularnym dzienniku „Gil Blas”, spopularyzowała termin “dzikie bestie” (les fauves), który ostatecznie stał się nazwą nowego stylu. Dla niektórych jednak był on zbyt rewolucyjny. Camille Mauclair, inny znany krytyk, porównał te dzieła do puszki farby rzuconej widzowi w twarz. Mimo negatywnych reakcji, Matisse zdołał sprzedać jedno ze swoich dzieł, „Kobietę w kapeluszu”, które było jednym z dwóch obrazów wystawianych na tej wystawie. Nabywcami byli Gertruda i Leo Stein, amerykańscy kolekcjonerzy sztuki, którzy nawiązali z artystą długotrwałą współpracę.
Henri Matisse – Study for 'Luxe, Calme et Volupte’ [1904]
Choć krytycy początkowo wyśmiewali ich dzieła, fowizm zyskał wkrótce na znaczeniu, a Matisse stał się jednym z najbardziej znanych malarzy swojego pokolenia.
Mecenat Steinów i finansowa stabilizacja
Matisse miał szczęście do mecenasów, którzy wspierali jego twórczość, w tym do znanej paryskiej rodziny Steinów. Gertrude Stein, amerykańska kolekcjonerska i autorka, była jedną z pierwszych osób, które zauważyły talent Matisse’a. Od tego momentu Matisse stał się częstym gościem w salonie Steinów, gdzie poznał Pabla Picassa. Hiszpański malarz, młodszy o jedenaście lat, był zupełnym przeciwieństwem Matisse’a – jak wspominała Gertruda Stein, Francuz był dojrzały, uczony i rozsądny w swoim malarstwie, podczas gdy Picasso emanował nowymi, szalonymi pomysłami. Mimo tych różnic, obu artystom udało się nawiązać bliską przyjaźń, która trwała przez długie lata, a także rywalizować ze sobą na polu sztuki. Steinowie zostali nabywcami wielu płócien Matisse’a, wspierali go również finansowo w innych dziedzinach, pomagając realizować jego projekty. Dzięki ich wsparciu artysta mógł w 1908 roku otworzyć własną szkołę malarstwa. Akademia, mieszcząca się w Couvent des Oiseaux, szybko zdobyła popularność. Niestety, z biegiem czasu prowadzenie szkoły zaczęło zabierać Matisse’owi zbyt dużo czasu, zmuszając go do wyboru między byciem malarzem a nauczycielem. Ostatecznie zdecydował się na malarstwo, zamykając szkołę w 1911 roku, co okazało się korzystne dla jego dalszej kariery.
Henri Matisse – Femme au chapeau (Woman with a Hat)
W kolejnych latach, tuż przed wybuchem I wojny światowej, obrazy Matisse’a były wystawiane w galeriach całej Europy – w Moskwie, Berlinie, Monachium, Londynie. Jego prace zwróciły uwagę rosyjskiego przemysłowca i kolekcjonera Siergieja Szczukina, który zamówił dwa dzieła, które stały się jednymi z najsłynniejszych płócien Matisse’a. Mowa o „Muzyce” i „Tańcu”, namalowanych w latach 1909-1910. Na „Tańcu” widzimy grupę uproszczonych postaci ludzkich, wirujących w dynamicznych pląsach na tle zielonej trawy i niebieskiego nieba. Obraz, będący jednym z najbardziej znanych dzieł XX-wiecznego malarstwa, istnieje w dwóch wersjach, które obecnie można podziwiać w Museum of Modern Art w Nowym Jorku oraz w Ermitażu w Sankt Petersburgu.
Okres międzywojenny
W wieku 46 lat Henri Matisse ochotniczo zgłosił się do armii podczas I wojny światowej, jednak nie został przyjęty. Po zakończeniu działań wojennych artysta nie ograniczał się tylko do malowania. Poświęcił dużą część swojego czasu rzeźbie oraz projektowaniu kostiumów i scenografii do baletów Igora Strawińskiego i Siergieja Diagilewa. W tym okresie jego popularność w Stanach Zjednoczonych rosła. W 1924 roku zorganizowano w Nowym Jorku wystawę jego prac, a rok później jego syn, Pierre Matisse, otworzył w tym mieście galerię promującą twórczość ojca. Regularne podróże do USA zaowocowały zdobyciem prestiżowej nagrody Carnegie Prize w Pittsburghu. Sława Matisse’a rosła także w Europie – w 1924 roku kopenhaskie muzeum Ny Carlsberg Glyptotek zorganizowało pierwszą retrospektywę artysty.
W latach trzydziestych Matisse wyruszył w podróż dookoła świata, która miała ogromny wpływ na jego styl. Przemierzył Stany Zjednoczone, od Nowego Jorku po San Francisco, a następnie udał się na Tahiti. Ta rajska wyspa wywarła na nim głębokie wrażenie. Artysta często wspominał barwny świat morskich raf koralowych, grę świateł widzianą podczas nurkowania oraz bujną roślinność tropikalną. W 1930 roku Nowojorskie Muzeum Sztuki Nowoczesnej zorganizowało jego indywidualną wystawę, a rok później odbyła się kolejna retrospektywa. W 1931 roku, na zamówienie kolekcjonera Alberta Barnesa, Matisse stworzył monumentalne dzieło „La Danse”, którego trzecia, finalna wersja ozdobiła Fundację Barnesa w Filadelfii.
Dramatyczny kres życia
Po II wojnie światowej Matisse borykał się z problemami zdrowotnymi, które miały wpływ na jego życie i twórczość. W 1941 roku przeszedł poważną operację, po której został zmuszony do zmiany swojego sposobu pracy. Po przeniesieniu się do Vance, Matisse doskonalił nową technikę, łącząc gwasze z wycinanym papierem. W tym okresie członkowie jego rodziny aktywnie wspierali ruch oporu. Jego żona, Amelia, oraz córka, Marguerite, zostały uwięzione. Amelia została wypuszczona po sześciu miesiącach, jednak Marguerite, brutalnie torturowana, ledwie przeżyła. Artysta uwiecznił jej cierpienie w serii dramatycznych portretów. Po wojnie, w 1945 roku, na Salonie Jesiennym w Paryżu zorganizowano dużą retrospektywę jego twórczości. Choć przywiązany do łóżka, Matisse nie zamierzał się poddawać. W latach 1943-1947 pracował nad ilustrowaną książką „Jazz”, wykorzystując swoją nową technikę wycinanego papieru.
NYC – MoMA – Henri Matisse’s The Moroccans
Od 1949 roku Henri Matisse rozpoczął pracę nad dekoracją Kaplicy Różańcowej w Vance, co w dużej mierze było możliwe dzięki jego pielęgniarce, siostrze Monique Bourgeois. Po odwiedzinach trójki wnucząt artysta stworzył portrety dzieci na suficie nad łóżkiem, używając węgla i dwumetrowego kija. Jak sam wspominał, te portrety pomagały mu przetrwać samotne noce. Dwa lata później Matisse namalował swój ostatni obraz – autoportret w technice kolorowanego, ciętego papieru na płótnie, zatytułowany „Smutek króla”, który obecnie znajduje się w Centrum Pompidou w Paryżu. W listopadzie 1952 roku artysta otworzył muzeum poświęcone swojej twórczości – Matisse Museum w rodzinnym Le Cateau-Cambrésis. W ostatnich latach życia opracowywał także projekt witrażu, który został zainstalowany w posiadłości Rockefellerów pod Nowym Jorkiem po jego śmierci. Henri Matisse zmarł 3 listopada 1954 roku na atak serca w wieku 84 lat i został pochowany na cmentarzu Monastère Notre Dame de Cimiez pod Niceą.
Henri Matisse – twórczość i najsłynniejsze dzieła
Fot. Kevin Snow – Unsplash
Henri Matisse pozostawił po sobie niezatarte ślady w historii sztuki, a jego obrazy Henri należą do najdroższych dzieł sztuki na świecie, a jego prace zdobią zarówno prywatne kolekcje, jak i muzea na całym świecie. Jednym z najbardziej znanych dzieł artysty jest obraz „Taniec” z 1910 roku, stworzony na specjalne zamówienie rosyjskiego kolekcjonera sztuki, Siergieja Szczukina. Inne ważne dzieła Matisse’a, które zasługują na uwagę, to „Radość życia” (1906), „Czerwone studio” (1911), „Otwarte okno” (1905) oraz „Kobieta w purpurowym płaszczu” (1937). Dzieła Matisse’a można również posiadać w domu w formie reprodukcji, by cieszyć się ich wyjątkową estetyką na co dzień.
